تکرار تلخ تملکی تاریخی
نگاهی به:
داستان کوتاه تاریخ آجری کنگره نوشته‌ی محمود طیاری
علیرضا طیاری
نویسنده به ضرب قلم، در اولین لحظات قصه، با ترسیم و ترکیب فضایی خاص به لحاظِ موقعیت مکانی و بیان متمایز و گزینش زاویه دید سینمایی، در ایجادِ تعلیق و تمرکز وجایگاه در ذهن مخاطب موفق است. گویا چشمانی تیز بین و مشکوک در تاریکی، حرکتی براندازانه را نظاره گر است؛ ماشین چاپ دستی، کاغذهای شبیه به تراکت سیاسی، دست های لاغر و تکیده، کارگاه مخوف و مرموز و چند شخصیت بدون توضیح، از عناصر طراحی داستان در ابتدا هستند، که در چرخشی سریع با جایگزینی و تصحیح موقعیت؛ نویسنده به واقعیت گریز می زند و نگاهش را با پوزخندی به سیاست می آمیزد. این نگاه خطانما، زمینه ساز و آبستن پیام های مهم در روند داستان است.
سعید با شخصیتی معترض اما بی دفاع، نقش کلیدی را در پیش بردِ قصه دارد. او جوان تازه سال دست فروشی است. موجودی اجتماعی که فرصت حیات می خواهد، اگرچه برگه شانس می فروشد، اما شانس و سهم خود را نیز باز می ستاند. او در واکنشی به اعتراضِ پوچ بودن کارت؛ پاسخی می دهد که در نگاه عمق پرداز و نشانه یاب مخاطب، به فاش ساختنِ حقیقت می ماند:
(واکسی: پنجاه ریال! تو گفتی و من باور کردم. تو اصلا پنج تومن پول داری؟
سعید : تو ببین اصلا شانس داری؟
واکسی: راستی هم که!)
نویسنده در دو موقعیتِ متفاوت، او را میان کاسبکاران بی سرمایه می برد و موقعیت را در پوچ بودنِ بلیط بخت آزمایی بررسی می کند، که نمودار مقایسه ای مهم تر در فرایند قصه است. در کاروانسرایی که خروار ها گونی برنج، کشمش و روغن تا زیر شیروانی و بام آجری کنگره که به قرائن تکرار تلخ تملکی تاریخی است چیده شده و نشان از حرص و آز در انباشت سرمایه دارد. این بار، تاجری مرفه با برداشتن برگه و بردن جایزه، راه را به لایه های زیرین داستان می برد و نگاه مفهوم ساز نویسنده را در برداشت از روایت و پیام آن جاری می سازد.
این تعمیق و بازگشایی مفهومی، در رفتن سعید به آبریزگاه قدیمی، با موش های فاضلابی و تخلیه به اکراه و ترس، بر موش هایی که در حالِ خوردن مدفوع اش هستند، داستان را به روایتی سیاه از نسل انسان جامانده و معترض بدل می کند.
پایان مخوف در فضائی مشمئز کننده، ضربه قلمی است که بر دید و برداشت مخاطب نواخته میشود و پرسش و مکث را در معادل یابی وجایگزین نمادها در پی دارد.
طیاری در نگاهی انتقاد جو به تقدیر و موقعیت و مفاهیم انسانی، به تعریف دوباره ای از جایگاه انسان در تعارض با نابرابری های اجتماعی و سرمایه داری بلعنده و چپاول می نشیند و با ترسیم فضاها و تیپ سازی، اگر چه بافت اجتماعی و کنش شخصیت ها را محک می زند، اما نظر به پدیده انسان و چالش های او برای حیات دارد.
۱۳۷۷-رشت/به نقل از ماهنامه‌ی ادبی هنر و اندیشه
